Kontrola trzeźwości i narkotesty – czy mogą obejmować wszystkich pracowników?

Częstą odpowiedzią Klientów na pytanie o to, które grupy pracowników chcieliby objąć kontrolą trzeźwości lub kontrolą narkotykową, zgodnie z nowymi przepisami Kodeksu pracy, jest stwierdzenie, że najlepiej aby dopuścić kontrolę wszystkich pracowników. Mogłoby się wydawać, że selekcjonowanie grup pracowników do objęcia kontrolami stwarza ryzyko zarzutów o nierówne traktowanie, a uwzględnienie w regulaminie pracy postanowień o kontroli całego personelu ogranicza to ryzyko.

Rzecz jednak w tym, że skuteczność zarzutu w zakresie nierównego traktowania zależy między innymi od tego czy porównywani pracownicy znajdują się w takiej samej lub zbliżonej sytuacji. Dodatkowo, w przypadku kontroli trzeźwości i kontroli narkotykowej, wprost wskazano na obowiązek odnoszenia kontroli do grupy lub grup pracowników i określono przesłanki różnicowania sytuacji poszczególnych grup. Przesłanki te to niezbędność do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia, która jest podstawowym warunkiem wprowadzenia kontroli trzeźwości w pracy.

Oznacza to, że kontrolą trzeźwości lub kontrolą narkotykową nie powinni być obejmowani wszyscy pracownicy, ale tylko te grupy, wobec których wprowadzenie kontroli jest niezbędne do zapewniania ochrony życia, zdrowia lub mienia. Z reguły będzie to więc jedynie część załogi, taka jak kierowcy czy operatorzy maszyn, których ewentualny stan nietrzeźwości mógłby wiązać się z bezpośrednim zagrożeniem dla nich samych i otoczenia.

Powyższe nie oznacza to jednak, że objęcie kontrolą całości personelu jest niemożliwe. Warunkiem objęcia kontrolą wszystkich pracowników jest, tak jak w przypadku każdej konkretnej grupy, wspomniana niezbędność do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia. Jeżeli pracodawca potrafi wskazać odpowiednie uzasadnienie spełnienia tej przesłanki wobec wszystkich pracowników, należałoby uznać, że może on objąć kontrolą cały zakład pracy.

Uwzględniając wymogi określone powyżej, pracodawca wprowadzający w zakładzie pracy procedurę kontroli trzeźwości pracownika, czy to w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy czy regulaminie kontroli trzeźwości przyjmującym formę obwieszczenia, powinien wskazać kogo dotyczy kontrola trzeźwości i jakie jest uzasadnienie dla przyjętego kręgu podmiotowego. Analogiczna sytuacja dotyczy narkotestów pracodawcy.

Na marginesie warto dodać, że postanowienia, których przedmiotem jest kontrola trzeźwości w regulaminie pracy powinny wskazywać oprócz kręgu podmiotowego, a więc grup pracowników, także sposób przeprowadzania kontroli, w tym rodzaj urządzenia wykorzystywanego do kontroli, czas i częstotliwość jej przeprowadzania. Oznacza to, że należy powiązać badanie alkomatem w pracy z konkretnym rodzajem urządzenia (np. urządzeniem elektronicznym dokonującym pomiaru stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu, z użyciem ustnika, metodą spektrometrii w podczerwieni lub utleniania elektrochemicznego), posiadającego aktualną kalibrację lub wzorcowanie. W przypadku narkotestów również nie można ograniczyć się tylko do informacji czy można sprawdzić pracownika testem na narkotyki, lecz trzeba doprecyzować rodzaj wykorzystywanych testów. Jeżeli chodzi o czas i częstotliwość przeprowadzania kontroli, należy wskazać czy kontrole trzeźwości w pracy odbywają się przed, w trakcie lub nawet po zakończeniu pracy, a ponadto czy mogą odbywać się codziennie (także częściej niż jednorazowo) czy rzadziej. Zważywszy na delikatną materię dobrze jest doprecyzować jaki jest przebieg kontroli, w tym osoby upoważnione do badań, kolejność podejmowanych czynności czy sposób ich dokumentowania.

Na koniec warto zwrócić uwagę, że pojawienie się kontroli trzeźwości w znowelizowanym Kodeksie pracy nie oznacza, że kontrola trzeźwości jest obowiązkowa i musi pojawić się w każdym regulaminie pracy czy innym odpowiednim dokumencie. Badanie alkomatem w pracy jest dobrowolne i zależy od decyzji pracodawcy. Pamiętać jednak należy, że niewprowadzenie odpowiednich postanowień do regulaminu pracy uniemożliwia przeprowadzenie kontroli w zakresie trzeźwości lub narkotyków przez samego pracodawcę.

Podsumowując:

Czy można objąć kontrolą trzeźwości wszystkich pracowników? Można, jeżeli jest to uzasadnione wobec każdej grupy pracowników ze względu na ochronę życia i zdrowia lub ochroną mienia.

Czy pracodawca może przeprowadzić testy na narkotyki? Tak, sytuacja jest analogiczna jak w przypadku kontroli trzeźwości. Narkotesty mogą objąć wszystkich pracowników, jeżeli jest to uzasadnione przesłankami kodeksowymi.

Czy każdy pracodawca musi wprowadzić kontrole trzeźwości i antynarkotykowe? Nie, wprowadzenie kontroli trzeźwości pracowników zależy od decyzji pracodawcy. Analogicznie, narkotesty pracodawca wprowadza w zależności od potrzeb. Możliwe jest wprowadzenie jednego z dwóch rodzajów kontroli.

W jakim dokumencie należy uregulować kontrole trzeźwości w pracy? W układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy albo w obwieszczeniu (np. jako regulamin kontroli trzeźwości), jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym i nie musi wprowadzać regulaminu pracy.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 1 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2023 r. poz. 240)

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230000240

Paweł Wnuk